8η Ενότητα

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[The point of my work is to show that culture and education aren’t simply hobbies or minor influences. They are hugely important in the affirmation of differences between groups and social classes and in the reproduction of those differences. Pierre Bourdieu, French sociologist, anthropologist, philosopher and public intellectual, 1930-2002]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Social Networking, πηγή: http://www.stephendale.com/2013/09/13/social-network-analysis-making-invisible-work-visible/

Στόχος Ενότητας

•  να γνωρίζω την έννοια του πολιτισμικού κεφαλάιου του Bourdieu, του διαπολιτισμικού κεφαλαίου του Pollmann και του κοινωνικού κεφαλάιου του Putnam

Λέξεις-κλειδιά: πολιτισμικό κεφάλαιο, Bourdieu, διαπολιτισμικό κεφάλαιο, Pollmann, κοινωνικό κεφάλαιο, Putnam

Υλικό για Μελέτη

Στην ενότητα εξετάζονται οι έννοιες του πολιτισμικού κεφαλάιου του Bourdieu, η έννοια του διαπολιτισμικού κεφαλαίου του Pollmann και η έννοια του κοινωνικού κεφαλάιου του Putnam. Η έννοια του Διαπολιτισμικού κεφαλαίου καθίσταται σημαντική στην κοινωνία της διακινδίνευσης (του μεγαλύτερου ρίσκου, της ρευστότητας, της ανταγωνιστικότητας, των συγκρούσεων και της περιορισμένης προβλεψιμότητας και ελέγχου) (Beck, 1999). Η ηχηρή εμφάνιση εθνικιστικών, τρομοκρατικών και θρησκευτικών εξτρεμιστικών φαινομένων, η άνοδος ενός νέου τύπου ρατσισμού και η αναβίωση εσωτερικών ρατσιστικών εξάρσεων αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η συλλογική νοημοσύνη και συνείδηση απέναντι στο διαφορετικό, το μη οικείο, τον «πολιτισμικά άλλο», τον «ξένο». Ο τύπος αυτός του πολιτισμικού κεφαλαίου αναδεικνύεται και διαμορφώνεται λόγω της παγκόσμιας διαπολιτισμικής διασύνδεσης, της κουλτούρας αλληλοσυσχέτισης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών ροών και περιβαλλόντων και της διαπερατότητας πολιτισμικών ορίων / πεδίων δράσης.

Πολιτισμικό κεφάλαιο/ Θεωρία του Bourdieu

Σύμφωνα με τους Bourdieu και Passeron, το πολιτιστικό κεφάλαιο μπορεί να οριστεί ως "οι συσσωρευμένες δυνατότητες και ικανότητες της οικογένειας να καλλιεργεί τις περισσότερο εκτιμώμενες κοινωνικά γνώσεις, ευαισθησίες και τρόπους πράξης και έκφρασης, δηλαδή ένα corpus de savoir" (Μυλωνάς, 1991). Με άλλα λόγια, το πολιτιστικό κεφάλαιο είναι "το σύνολο των πνευματικών, κατά κύριο λόγο, στοιχείων, όπως γνώσεις, στάσεις, δεξιότητες, που το νεαρό άτομο αποκτά από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του και που διαφοροποιείται ανάλογα με την κοινωνική του τάξη" (Πατερέκα, 1986). Το πολιτισμικό κεφάλαιο του Bourdieu διακρίνεται σε τρεις μορφές:

1) την εγγενή ή ενσωματωμένη (embodied), αντιπροσωπεύει τις εσωτερικευμένες, μόνιμες και διαρκείς διαθέσεις (habitus) μέσα στον οργανισμό. Εμφανίζεται ως έμφυτο και αποκτημένο, παρ' όλο που είναι ένα κοινωνικό προϊόν και γι' αυτό θεωρείται ως νόμιμος τύπος του κεφαλαίου. Το να επενδύει κάποιος σε πολιτιστικό κεφάλαιο σημαίνει ότι επενδύει προσωπικά, ότι καλλιεργείται, ότι μετασχηματίζεται, γι' αυτό απαιτείται χρόνος. Η επιβίωση του κεφαλαίου αυτού ξεκινά από τη γέννηση του ατόμου και διαρκεί όσο διαρκεί και ο χρόνος ζωής του κατόχου του. Με άλλα λόγια, το πολιτιστικό κεφάλαιο δεν μπορεί να μεταβιβαστεί με τη μορφή μιας διαθήκης ή μιας δωρεάς από τον κληροδότη στον κληρονόμο, αλλά απαιτεί μαθητεία. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτού του τύπου κεφαλαίου είναι ότι μπορεί να μετασχηματιστεί, παραδείγματος χάριν, από οικονομικό σε πολιτιστικό.

2) την εξωτερική ή αντικειμενοποιημένη (objectified), πρόκειται για τα υλικά πολιτιστικά αγαθά όπως πχ. οι πίνακες, τα βιβλία που συνιστούν εκφράσεις του πολιτισμικού κεφαλαίου. Είναι άμεσα μεταβιβάσιμα και οικειοποιούνται εύκολα. Ωστόσο, η απόκτησή τους δεν συνεπάγεται και την πραγματική προσέγγιση και κατανόηση τους, οι συνθήκες των οποίων προϋποθέτουν απαραίτητα την ύπαρξη των habitus, δηλαδή των μόνιμων και διαρκών διαθέσεων που διοχετεύει ανεπαίσθητα ένα καλλιεργημένο περιβάλλον.

3) την θεσμοποιημένη (institutionalised), παραπέμπει στο σχολικό κεφάλαιο που είναι επικυρωμένο από τους σχολικούς τίτλους. Το γεγονός ότι οι τίτλοι αυτοί δε μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά δίνει τη δυνατότητα στο σχολείο να αποποιηθεί κάθε ευθύνη και να υποστηρίξει την ισότητα ευκαιριών για όλους στην εκπαίδευση. Στη θεσμοποιημένη μορφή κεφαλαίου παρατηρείται ένα φαινόμενο αναντιστοιχίας. Υπάρχουν άνθρωποι που κατέχουν υψηλό πολιτιστικό κεφάλαιο, όμως μη βεβαιωμένο, καθώς δεν το επικύρωσαν με σχολικούς και ακαδημαϊκούς τίτλους. Συγχρόνως, υπάρχουν άνθρωποι που διαθέτουν επικυρωμένο και βεβαιωμένο κεφάλαιο μέσα από τους εκπαιδευτικούς θεσμούς, όμως, το κεφάλαιο αυτό δεν ανταποκρίνεται στο πολιτιστικό κεφάλαιο που θα περίμενε κανείς να έχουν.

Διαπολιτισμικό κεφάλαιο/ Θεωρία του Pollmann

-Η κουλτούρα αλληλοσυσχέτισης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και περιβαλλόντων (π.χ. Μειονοτικές καταστάσεις- μανατζεμεντ/know how)

-Σημαντικός τύπος πολιτισμικού κεφαλαίου λόγω:

• Παγκόσμιας διαπολιτισμικής διασύνδεσης
• Διαπερατότητας πολιτισμικών ορίων / πεδίων δράσης:
• Οι πολιτισμικές συνθήκες παράγονται και αναπαράγονται σε πολλαπλά πεδία – δεν συνδέονται με ένα συγκεκριμένο
• Ανάδειξης/συνύπαρξης πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων/συνδέσεων –Σύμβολο κοινωνικού & οικονομικού στάτους

Το Διαπολιτισμικό Κεφάλαιο (ΔΚ) συνδέεται με άτομα υψηλότερου στάτους, τα οποία διαθέτουν ενσωματωμένα χαρακτηριστικά όπως: α) διαπολιτισμική ικανότητα, β) διαπολιτισμικές επικοινωνιακές δεξιότητες, γ) διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση

H επίτευξη του ΔΚ μέσα από:

• Επίγνωση
• Απόκτηση
• Εφαρμογή

Δείκτες- μεταβλητές ΔΚ: α) Γλώσσες, β) Διαπολιτισμικές Σχέσεις και φιλίες (ποιότητα, τι υπόβαθρα), γ) Διαπολιτισμικές Εμπειρίες (τύπος, διάρκεια, τύπος μάθησης), δ) Δράση σε πολλαπλά διαπολιτισμικά πεδία : 1) επιδρούν στη μάθηση και την επίδοση, στην απασχολησιμότητα, κινητικότητα, κοινωνική ζωή και 2) στον τρόπο ανάλυσης των μεγάλων αφηγήσεων (εθνοκεντρισμός, νεοφιλευθερισμός, πολιτειακός πλουραλισμός)

Παράγοντες επηρεασμού ΔΚ: α) Ατομικοί/βιολογικοί παράγοντες – πολιτισμικές πρακτικές (βλ. Habitus), β) Οικογενειακό υπόβαθρο, γ) Σχέση/ταύτιση με ομάδες (εσωτερικές ιεραρχίες, ασύμμετρες σχέσεις) και η δυναμική των ομάδων αυτών (περιθωριακότητα, στερεότυπα), δ) Ικανότητα πολυσυμμετοχικότητας σε ομάδες και δίκτυα (εθνικά, εθνοτικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά, κτλ.)

Κοινωνικό κεφάλαιο/ Θεωρία του Putnam

To κοινωνικό κεφάλαιο Putnam  αναφέρεται:

• στη μάθηση που παράγεται σε μια κοινωνία από τυπικές, μη τυπικές και άτυπες δραστηριότητες
• που εμπεδώνονται σε κοινωνικά δίκτυα και αξιοποιούν κανόνες και κοινή στοχοθεσία (Putnam, 2000).

Συνοψίζοντας, με βάση το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο δημιουργούνται νέοι κοινωνικοί χώροι (Lefebvre, 1991) σε όλο το φάσμα των πολιτισμικών ανταλλαγών και της παραγόμενης μάθησης (τυπικής,μη τυπικής και άτυπης) που παράγουν ένα διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο μάθησης μέσα από τη νέα μάθηση, τα δίκτυα διαλόγου και αναστοχαστικής δράσης και τις ροές πολιτισμικής ανταλλαγής (Appadurai 1990). Αυτή η νέα κοινωνική μορφολογία οικοδομεί και μετασχηματίζει τον κοινωνικό ιστό (national building) (Arvanitis, 2006) μέσα από νέες μορφές πολιτισμικής αλληλεπίδρασης και αλληλεγγύης και δυνατότητες δράσης και συμμετοχής πολιτών και μεταναστών στη διαδικασία οικοδόμησης της ίδιας της εθνικής ταυτότητας (Robertson, 1992).

Δραστηριότητες

8α) Παρακολουθήστε το βίντεο, στο οποίο ο David Smerdon, παρουσιάζει την έρευνά του με θέμα: «Πρόσφυγες και Κοινωνικό κεφάλαιο». Τι συμπεράσματα προκύπτουν; Ποιοι παράγοντες του κοινωνικού κεφαλαίου επισημαίνονται; Πώς επηρεάζουν την ζωή των προσφύγων;

8β) Συγκρίνετε τις δύο θεωρίες του κοινωνικού κεφαλαίου του Bourdieu και του Putnam. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές διακρίνετε;

8γ) Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα Worlds Value Survey (WVS), το οποίο είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο κοινωνικών επιστημόνων. Σε αυτό το δίκτυο, οι επιστήμονες δημοσιεύουν στατιστικές μελέτες τους σχετικά με τις αξίες και το αντίκτυπο τους στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Δείτε το Live Cultural map - WVS (1981-2015). Έχοντας επιλέξει μια συγκεκριμένη χώρα, δείτε το βίντεο ξανά. Ποιες αλλαγές παρατηρείτε; Σκεφτείτε ποιοι παράγοντες μπορεί να οδήγησαν σε αυτές τις αλλαγές. Οδηγός πλοήγησης για την ιστοσελίδα WVS:

WVS_20guide.pdf

8δ) Στην παραπάνω ιστοσελίδα Worlds Value Survey, υπάρχει η καρτέλα Online Data Analysis, η οποία περιλαμβάνει στατιστικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε διάφορες χώρες σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Επιλέξτε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και συγκρίνετε τις μελέτες δύο χωρών που επιθυμείτε. Τι συμπεράσματα προκύπτουν για το σύστημα αξιών που επικρατεί σε κάθε χώρα;

8ε) Σκεφτείτε ποιες αξίες θα θέλατε να μελετήσετε στην Ελλάδα; Στην ιστοσελίδα Atlas υπάρχουν διαδραστικοί πίνακες με στατιστικά στοιχεία από έρευνες που έχουν γίνει σε χώρες της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα. Οι έρευνες αυτές απεικονίζουν πόσο σημαντικές είναι διάφορες αξίες για τον κάθε πολιτισμό. Ποιες αξίες μελετήσατε και τι συμπεράσματα προκύπτουν;

Επιπρόσθετο Υλικό

• Habitus, reflexivity, and the realization of intercultural capital: The (unfulfilled) potential of intercultural education

• Πολιτειακός πλουραλισµός και µετασχηµατιστική διαπολιτισµική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο "εµείς" και οι "άλλοι"

• Robert D. Putnam on Our Civic Life in Decline​

• On Putnam : Bowling Together - Applying Putnam’s Theories of Community and Social Capital to Public Relations​

• Intercultural Capital Toward the Conceptualization, Operationalization, and
  Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction

• Two Concepts of Social Capital: Bourdieu vs. Putnam​

Κουίζ Αυτοαξιολόγησης

Πριν προχωρήσετε στην επόμενη ενότητα, ελέγξτε τις γνώσεις που αποκτήσατε κάνοντας το κουίζ αυτοαξιολόγησης! Στο τέλος του κούιζ πατήστε «Προβολή βαθμολογίας» για να δείτε τη βαθμολογία σας και σε περίπτωση λάθους βλέπετε ποια ερώτηση έχετε απαντήσει λάθος. Εάν η βαθμολογία σας είναι χαμηλή, ανατρέξτε ξανά στο υλικό για μέλετη, μελετήστε το προσεκτικά και επαναλάβετε το κουίζ ώστε να ολοκληρώσετε την ενότητα με επιτυχία!