7η ενότητα

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[Αν επιθυμούμε να επιτύχουμε έναν πλουσιότερο πολιτισμό, πλούσιο σε αντικρουόμενες αξίες, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ολόκληρη τη γκάμα ανθρώπινων πιθανοτήτων και επομένως να υφάνουμε ένα λιγότερο αυθαίρετο κοινωνικό υλικό, ένα υλικό στο οποίο κάθε διαφορετικό ανθρώπινο δώρο μπορεί να βρει τη θέση που του αρμόζει. Αμερικανίδα πολιτισμική ανθρωπολόγος, 1901-1978]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Στόχοι ενότητας

α) να εντοπίζω τις πέντε διαστάσεις του πολιτισμού του Hofstede

β) να ορίζω τους πολιτισμούς υψηλού και χαμηλού πλαισίου του Hall

Λέξεις-κλειδιά: πολιτισμικές διαφορές, θεωρία πολιτισμικών διαστάσεων, πολιτισμοί υψηλού και χαμηλού πλαισίου

Υλικό για μελέτη

Στην ενότητα αυτή μελετάμε δύο πολύ σημαντικές θεωρίες σχετικά με τις διαφορετικές πολιτισμικές αξίες που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία και πώς επηρεάζουν την στάση των ατόμων απέναντι στους άλλους, δηλαδή άτομα που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς. Στον πυρήνα κάθε πολιτισμού βρίσκονται οι αξίες, οι οποίες ορίζονται ως μια σαφής ή έμμεση εννοιολόγηση, μοναδική για ένα άτομο ή χαρακτηριστική μιας ομάδας, που επηρεάζει την επιλογή συμπεριφοράς. Οι αξίες αποτελούν αρχές καθοδήγησης για την ανθρώπινη συμπεριφορά, ενώ κάθε πολιτισμός εκτιμά ορισμένες από αυτές περισσότερο απ’ότι άλλες.

Οι αξίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία ατόμων από διαφορετικούς πολιτισμούς. Παρακολουθήστε ένα σύντομο βίντεο (https://www.youtube.com/watch?v=qCo3wSGYRbQ) για να κατανοήσετε ότι κάθε πολιτισμός έχει τις δικές του αξίες, οι οποίες μπορεί να είναι αποδεκτές σε έναν άλλο πολιτισμό. Οι πολιτισμικές μας αξίες, λοιπόν, λειτουργούν ως ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών, καθώς και κριτηρίων για την αξιολόγηση της στάσης των άλλων. Ορισμένες φορές, οι πολιτισμικές διαφορές μπορεί να αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα στην αλληλοκατανόηση, την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ ατόμων από διαφορετικούς πολιτισμούς.

Ο Geert Hofstede (1980), Ολλανδός κοινωνικός ψυχολόγος, διεξήγαγε μια από τις πιο ολοκληρωμένες μελέτες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται οι αξίες στον χώρο εργασίας από τον πολιτισμό. Ορίζει τον πολιτισμό ως τον «συλλογικό προγραμματισμό του νου που διακρίνει τα μέλη μιας ομάδας ή μιας κατηγορίας ανθρώπων από τους άλλους». Σύμφωνα με το μοντέλο του οι ακόλουθες πέντε πολιτισμικές διαστάσεις έχουν σημαντική επίδραση σε όλους τους πολιτισμούς:

1. Ατομικισμός-συλλογικότητα: Περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στο άτομο και στις ομάδες στις οποίες ανήκει. Οι ατομικιστικοί πολιτισμοί αποδίδουν έμφαση στους ατομικούς στόχους έναντι των στόχων της ομάδας. Αντίθετα οι πολιτισμοί συλλογικότητας τονίζουν τη σημασία αξιών που υπηρετούν και συντηρούν την εσω-ομάδα, καθυποτάσσοντας τους προσωπικούς στόχους προς όφελος των ομαδικών.
2. Αρσενικότητα-θηλυκότητα: Περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι κυρίαρχες αξίες ενός πολιτισμού λειτουργούν δυναμικά ή ενισχυτικά. Στους ανδρικούς πολιτισμούς, οι άνθρωποι αγωνίζονται για μέγιστη διάκριση μεταξύ του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς των ανδρών και γυναικών. Οι πολιτισμοί που αποδίδουν υψηλή αξία στις ανδρικές ιδιότητες τονίζουν τη σημασία της αποφασιστικότητας, του ανταγωνισμού και της υλικής επιτυχίας. Οι πολιτισμοί που περιγράφονται ως θηλυκοί είναι αυτοί που επιτρέπουν σε περισσότερους κοινωνικούς ρόλους να καλύπτονται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες, ενώ εναποθέτουν μεγάλη αξία στις θηλυκές ιδιότητες όπως στην ποιότητα ζωής, στις διαπροσωπικές σχέσεις και στο ενδιαφέρον για τους αδύναμους.
3. Απόσταση εξουσίας: Αντανακλά τον βαθμό στον οποίο ένας πολιτισμός ανέχεται την ανισότητα στην κατανομή της εξουσίας. Στους πολιτισμούς με μεγαλύτερη απόσταση εξουσίας, οι ανισότητες ανάμεσα στους ανθρώπους είναι τόσο αναμενόμενες όσο και επιθυμητές. Οι λιγότεροι ισχυροί άνθρωποι οφείλουν να εξαρτώνται από τους ισχυρότερους. Τα παιδιά οφείλουν να είναι υπάκουα προς τους γονείς και δεν αντιμετωπίζονται ως ισότιμα μέλη, ενώ οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να επιδεικνύουν σεβασμό προς όσους κατέχουν θέση υψηλότερη από τη δική τους. Η διάσταση αυτή αναφέρεται και στην κατανομή εξουσίας, του κύρους και του πλούτου μέσα σε έναν πολιτισμό. Στους πολιτισμούς με μεγάλη απόσταση εξουσίας, η ισχύς και η επιρροή συγκεντρώνονται στα χέρια λίγων αντί να κατανέμονται σε όλον τον πληθυσμό.
4. Αποφυγή αβεβαιότητας: Αντικατοπτρίζει την ανοχή ενός πολιτισμού στην ασάφεια, καθώς και τον βαθμό στον οποίο αποδέχεται την ανάληψη ρίσκων. Στους πολιτισμούς με υψηλή αποφυγή αβεβαιότητας, οι άνθρωποι είναι ενεργοί, αναζητούν ασφάλεια και έχουν την τάση να αποφεύγουν την ανάληψη ρίσκων. Οι πολιτισμοί που παρουσιάζουν ήπια αποφυγή αβεβαιότητας είναι στοχαστικοί, λιγότερο επιθετικοί, μη συναισθηματικοί, χαλαροί, αποδέχονται το προσωπικό ρίσκο και είναι σχετικά ανεκτικοί. Σε αυτούς τους πολιτισμούς, οι άνθρωποι είναι πιο ανεκτικοί προς το ρίσκο και έχουν τη γνώση να αντιμετωπίσουν το άγχος και την πίεση που δημιουργεί.
5. Μακροπρόθεσμος και βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός: Ο μακροπρόθεσμος προσανατολισμός αφορά τις αξίες που διέπουν τις κοινωνικές σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, ενθαρρύνει τη λιτότητα, την αποταμίευση, την επιμονή στην επίτευξη αποτελεσμάτων, την ταξινόμηση των σχέσεων ανάλογα με την κοινωνική τους θέση και την προθυμία να υποταχθεί κανείς για την επίτευξη ενός στόχου. Χώρες με υψηλό δείκτη μακροπρόθεσμου προσανατολισμού είναι το Χονγκ Κονγκ, η Σιγκαπούρη, η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία. Ο βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός, που χαρακτηρίζει τους δυτικούς πολιτισμούς, είναι συμβατός με δαπάνες οι οποίες υπαγορεύονται από την κοινωνική πίεση, από μικρότερο βαθμό αποταμίευσης και μια προτίμηση για γρήγορα αποτελέσματα.
6. Ικανοποίηση-περιορισμός: Η ικανοποίηση αντιπροσωπεύει μια κοινωνία που επιτρέπει σχετικά ελεύθερη ικανοποίηση των βασικών και φυσικών ανθρώπινων ορμών που σχετίζονται με την απόλαυση της ζωής και τη διασκέδαση. Ο περιορισμός αναφέρεται σε μια κοινωνία που καταστέλλει την ικανοποίηση των αναγκών και τη ρυθμίζει μέσω αυστηρών κοινωνικών κανόνων.

Η έκτη διάσταση προστέθηκε από τον Hofstede το 2010.

Ο Edward T. Hall (1977), Αμερικανός ανθρωπολόγος και ερευνητής της διαπολιτισμικότητας, διέκρινε πολιτισμούς υψηλού και χαμηλού πλαισίου. Η διάσταση αυτή αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο συγκεντρώνουμε πληροφορίες από το φυσικό, κοινωνικό και ψυχολογικό πλαίσιο μιας αλληλεπίδρασης (υψηλό πλαίσιο) ή από τον σαφή κώδικα (χαμηλό πλαίσιο). Αναλυτικότερα, οι όροι υψηλού και χαμηλού πλαισίου αναφέρονται στο γεγονός ότι, όταν οι άνθρωποι επικοινωνούν, θεωρούν δεδομένο τον όγκο των όσων γνωρίζει ο ακροατής για το υπό συζήτηση αντικείμενο. Στην επικοινωνία χαμηλού πλαισίου, ο ακροατής γνωρίζει πολύ λίγα και ο ομιλητής πρέπει να του εξηγήσει στην ουσία τα πάντα. Στην επικοινωνία υψηλού πλαισίου, ο ακροατής είναι ήδη «ενταγμένος στο πλαίσιο» και επομένως δεν χρειάζεται πολλές συνοδευτικές πληροφορίες.

Οι πολιτισμοί υψηλού πλαισίου τυπικά διαθέτουν περιορισμένα κωδικά συστήματα, στα οποία ομιλητής και ακροατής στηρίζονται περισσότερο στα στοιχεία πλαισίου της επικοινωνιακής συνθήκης και λιγότερο στη γλώσσα καθαυτή – οι αλληλεπιδρώντες αντλούν πληροφορίες από το φυσικό, κοινωνικό, σχεσιακό και πολιτισμικό περιβάλλον. Αντιθέτως, οι πολιτισμοί χαμηλού πλαισίου μεταχειρίζονται έναν σαφή κώδικα για να στείλουν μηνύματα.

High and low context cultures

Δραστηριότητες 

7α) Μπορεί ένας πολιτισμός να τείνει ταυτόχρονα προς τον ατομικισμό και προς τη συλλογικότητα; Μπορείτε να βρείτε ένα παράδειγμα που να το αποδεικνύει; Σε ποιον τομέα είναι ο πολιτισμός περισσότερο ατομικιστικός και σε ποιον προτιμά τη συλλογικότητα; Γιατί πιστεύετε ότι ισχύει αυτός ο συνδυασμός (εφόσον ισχύει);

7β) Με τι τρόπους μπορεί η κατοχή Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να αυξήσει την απόσταση εξουσίας μεταξύ των ανθρώπων; Πως επηρεάζει η διαφήμιση στα μέσα την απόσταση εξουσίας;

7γ) Πιστεύετε ότι ο προσανατολισμός μιας χώρας ως προς την ανάληψη ρίσκων σχετίζεται με το οικονομικό και πολιτικό της σύστημα; Πώς θα μπορούσε η αποφυγή αβεβαιότητας να σχετίζεται με το επίπεδο οικονομικής ασφάλειας σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο;

7δ) Τι είδους προβλήματα μπορούν να προκύψουν αν ένα άτομο που ανήκει σε πολιτισμό χαμηλού πλαισίου εργάζεται για έναν εργοδότη που ανήκει σε πολιτισμό υψηλού πλαισίου; Πώς θα μπορούσαν να πράξουν προκειμένου να αποφύγουν την κακή επικοινωνία;

7ε) Έχετε επικοινωνήσει ή συνεργαστεί με άτομο από χώρα με διαφορετικό (υψηλό ή χαμηλό) πλαίσιο από τη δική σας χώρα; Πώς θα περιγράφατε την επικοινωνία μεταξύ σας (π.χ. καλή ή κακή);

Επιπρόσθετο Υλικό

• Dimensionalizing Cultures: The Hofstede Model in Context
• Uncertainty avoidance and facework: A test of the Hofstede model
• Toward Better Understanding for Arabian Culture: Implications Based on Hofstede's Cultural Model
• Measuring Russian culture using Hofstede's dimensions
• Το Διαπολιτισμικό Μάνατζμεντ και η Ανάλυση της Θεωρίας του Geert Hofstede 
• The Influence of High-/Low-Context Culture on Perceived Ad Complexity and Liking
• How Culture Drives Behaviours | Julien S. Bourrelle | TEDxTrondheim
• H θεωρία του Hofstede & τι λέει για τους Έλληνες

Κουίζ αυτοαξιολόγησης 

Πριν προχωρήσετε στην επόμενη ενότητα, ελέγξτε τις γνώσεις που αποκτήσατε κάνοντας το κουίζ αυτοαξιολόγησης! Στο τέλος του κούιζ πατήστε «Προβολή βαθμολογίας» για να δείτε τη βαθμολογία σας και σε περίπτωση λάθους βλέπετε ποια ερώτηση έχετε απαντήσει λάθος. Εάν η βαθμολογία σας είναι χαμηλή, ανατρέξτε ξανά στο υλικό για μέλετη, μελετήστε το προσεκτικά και επαναλάβετε το κουίζ ώστε να ολοκληρώσετε την ενότητα με επιτυχία! Πατήστε τον παρακάτω σύνδεσμο για να κάνετε το κουίζ αυτοαξιολόγησης: https://forms.gle/UVRmwwSWz2ZvRxA57